تنوع مورفوفیزیولوژیک توده های بومی گندم دوروم ایران در شرایط سردسیردیم مراغه

ارزیابی صفات مورفوفیزیولوژیک ژرم پلاسم های موجود در بانک ژن می تواند برای شروع برنامه های اصلاحی بسیار مفید باشد، گرچه این ارزیابی ها بیشتر فنوتیپی است؛ ولی به احتمال زیاد این تنوع فنوتیپی برای صفاتی نظیر تاریخ ظهور سنبله و رسیدگی، ارتفاع، تعداد دانه و وزن هزاردانه از وراثت پذیری بالایی برخوردار بوده و می تواند مستقیما در برنامه های اصلاحی مفید واقع شود. از این رو این مطالعه به منظور ارزیابی صفات زراعی و تعیین ارتباط این صفات با عملکرد توده های ایرانی گندم دوروم در شرایط سردسیر دیم اجرا شد. به همین منظور 252 توده دوروم طی سه سال، در قالب طرح آگمنت در سال اول و دوم و مقایسه عملکرد در سال سوم به همراه ارقام شاهد تحت شرایط دیم مراغه مورد ارزیابی قرار گرفتند. مقایسه عملکرد توده ها با شاهدهای محلی نشان داد برخی توده ها از عملکرد بالاتری برخوردارند. براساس نتایج همبستگی، صفات تاریخ ظهور سنبله و رسیدگی فیزیولوژیک همبستگی منفی معنی داری با عملکرد طی سه سال داشته و این همبستگی برای صفات وزن هزاردانه و ارتفاع بوته (به جز در سال دوم) مثبت معنی دار بود. در تجزیه رگرسیون گام به گام، صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و وزن هزار دانه توانستند وارد مدل رگرسیونی شوند. در سال اول، صفات ارتفاع بوته، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و وزن هزار دانه بیشتر اثرات مستقیم بر عملکرد داشته و اثرات غیرمستقیم ناچیز بودند. در سال دوم، صفت روز تا رسیدگی فیزیولوژیک تأثیر مستقیم و منفی (27/0-) بر عملکرد داشته و تأثیر غیرمستقیم آن از طریق کاهش وزن هزاردانه 14/0- بود. در سال سوم با اینکه ارتفاع گیاه 7/0 اثر مستقیم روی عملکرد داشت ولی اثر غیرمستقیم و منفی صفت روز تا رسیدگی فیزیولوژیک (11/0-) موجب کاهش اثر مستقیم به 59/0 شد. نتایج تجزیه کلاستر نیز نشان داد، کلاسترهایی از حداکثر عملکرد برخوردارند که در آنها تعداد روز تا ظهور سنبله و رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله کمتر بوده و ارتفاع بوته و وزن هزار دانه بیشتر باشد و برعکس. از بین صفات مورد مطالعه، زودرسی، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه مناسب ترین معیارهای گزینش توده های بومی در افزایش عملکرد گندم دوروم در شرایط خشک دیم بود. همچنین وجود توده هایی با عملکرد و پتانسیل بیشتر نسبت به شاهدهای محلی، لزوم نگهداری و استفاده از توده های بومی گندم دوروم در برنامه های اصلاحی را یادآور می شود.